Panuje krajobraz rolniczy złożony z mozaiki pół uprawnych, śródpolnych zadrzewień, a także łąk i pastwisk oraz zabudowy wiejskiej.  Użytki rolne zajmują 68,55 km2, natomiast połacie lasów tylko 16,15 km2. Mimo to lasy są ważnym elementem krajobrazu gminy. Charakteryzuje je duży udział buka, są to laski2przeważnie grądy porozrzucane w formie wysp po polach. Wycinka pod grunty orne i II wojna światowa zrobiły swoje. Ale brak dużych zakładów przemysłowych są dobrymi czynnikami dla rozwoju środowiska przyrodniczego w naszej gminie. Ponadto 50% powierzchni gminy położone jest na terenie Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego. Projektowany jest również rezerwat przyrody w lesie Pańska Dolina obok oznakowanej ścieżki turystycznej, porośnięty buczyną karpacką, modrzewiem, świerkiem, sosną. Stanowi on ostoję dzikiej zwierzyny i ptactwa typowego dla regionu. Różnorodność przyrody i jej bogactwo sprzyja spragnionym ciszy i wypoczynku.


Mapa przyrodnicza gminy Stary Zamość 

 

alt

Legenda do mapy
Kolor Znaczenie
zielony lasy
żółty sady
niebieski rzeki
fioletowy Skierb. P. K.
brązowy drogi
Stary Zamość miejscowość
Pańska Dolina kompleks leśny

 

Gmina Stary Zamość położona jest w granicach makroregionu Wyżyny Lubelskiej, w mezoregionie Działów Grabowieckich (większość obszaru) oraz mezoregionu Padołu Zamojskiego (część południowa).

Działy Grabowieckie – stanowią najwyższą część Wyżyny Lubelskiej (kulminacja 311 m – Dębowiec), wysokości względne dochodzą do 100 m. W obszarze gminy występuje wysoki poziom wyżynny w formie szerokiego garbu, pociętego licznymi wąwozami. Krajobraz jest typowo lessowy, widoczne jest działanie współczesnych procesów erozyjnych postaci suffozji.

Padół Zamojski – jest największą wklęsłą formą Wyżyny Lubelskiej, wyerodowaną w mało odpornych na wietrzenie marglach kredowych. Obszar wznosi się na wysokość 210 – 260 m n.p.m., rzeźba jest mało urozmaicona. Od Działów Grabowieckich na północ oddziela go dość wyraźna krawędź morfologiczna w postaci kwesty, utworzona na wychodnich skałach węglanowych. W krajobrazie na obszarze gminy dużą rolę odgrywa terasa nadzalewowa rzeki Łabuńki.

Surowce mineralne

Surowce mineralne jakie występują w gminie to margle kredowe w rejonie Udrycz, Chomęcisk Małych, piaski rzeczne w rejonie Borowiny Starozamojskiej oraz lessy na większości obszaru. Surowce węglanowe nie przedstawiają większej wartości jako surowiec (posiadają wysoką zawartość SiO2 i niską CaO), obszary występowania surowców ilastych i piasku wymagają rozpoznania geologicznego w celu zbilansowania zasobów.

Obszar gminy znajduje się w zasięgu lubelsko – zamojskiego regionu klimatycznego, który cechuje się dominacją wpływów kontynentalnych. Klimat lokalny gminy modyfikowany jest przez warunki fizjograficzne – rzeźba terenu, głębokość zalegania wód gruntowych, rodzaj podłoża, szata roślinna (głównie lasy).

Cyrkulacja powietrza

Na teren gminy napływają w przewadze masy powietrza polarno – morskiego i polarno – kontynentalnego (90,5% częstości występowania wszystkich mas powietrza w ciągu roku). Powietrze arktyczne napływa rzadko (ok. 6% przypadków w roku), najczęściej w zimie i na wiosnę, a najrzadziej napływa powietrze zwrotnikowe.


Stosunki termiczne


Średnia temperatura powietrza w obszarze gminy kształtuje się następująco:

- zima -2,8°C

- wiosna +7,2°C

- lato +16,4°C

- jesień +7,6°C

- okres chłodny +1,0°C

- okres ciepły +13,2°C

- rok +7,2°C

Okres wegetacyjny, ze średnią temperaturą dobową ponad 5°C, wynosi przeciętnie ok. 203 dni (w pn. – wsch. części kraju ok. 190 dni, w pn. – zach. ok. 220 dni).

Niekorzystną cechą klimatu jest występowanie przygruntowych przymrozków, średnia data ostatnich przymrozków przypada ok. 20 maja (max może wystąpić ok. 10 czerwca), średnia data pierwszych jesiennych przymrozków przypada ok. 20 września, najwcześniej może pojawić się ok. 31 sierpnia.


Opady atmosferyczne


Dla obszaru gminy roczna suma opadów wynosi około 600 mm, w półroczu letnim 380 mm, półroczu zimowym 220 mm. Średnia suma opadów w poszczególnych porach roku przedstawia się następująco:

- zima 100 mm

- wiosna 130 mm

- lato 240 mm

- jesień 130 mm

- okres wegetacyjny 425 mm

Opady śniegu pojawiają się w listopadzie, pokrywa śniegowa pojawia się przeciętnie w połowie grudnia i występuje do połowy marca (okres odwilży).


Wiatry


W obszarze gminy przeważają wiatry zachodnie (SW, W, NW) – stanowiące 47,6% ogółu wiatrów. Drugie miejsce pod względem częstości występowania przypada na wiatry z sektora wschodniego (E, SE, NE) – 29,1%. Cisze stanowią 10,6%.


Zachmurzenie


Obszar gminy, podobnie jak południową Lubelszczyznę charakteryzuje najmniejsze zachmurzenie w Polsce. Średnie roczne wynosi 6,3 do 6,6 w 11-stopniowej skali pokrycia nieba, usłonecznienie sięga 46 – 50% usłonecznienia względnego. Najwyższe wartości usłonecznienia notuje się w sierpniu i wrześniu (48 – 50%), najniższe zaś w listopadzie i styczniu (22%). Średnia wartość usłonecznienia względnego w okresie wegetacyjnym wynosi 46%. Najlepsze warunki usłonecznienia posiadają obszary wyniesione.


Mgły


Mgły są ważnym elementem klimatu z uwagi na możliwość rozprzestrzeniania zanieczyszczeń oraz ze względów bioklimatycznych. Na obszarze gminy nie występują dość często, najczęściej obserwowane są w październiku i listopadzie. Duży wpływ na ich występowanie wywierają czynniki lokalne – rzeźba terenu, wilgotność podłoża. Mgły występują najczęściej w południowym obszarze gminy (padół Zamojski).

 

Na modyfikację klimatu mają wpływ lokalne warunki fizjograficzne. W granicach gminy występują lokalne różnice między klimatem Działów Grabowieckich i Padołu Zamojskiego. Wyniesione Działy Grabowieckie charakteryzują większe amplitudy powietrza, lepsze usłonecznienie na południowych stokach; Padół Zamojski charakteryzuje się większą stabilnością mas powietrza, mniejszą amplitudą temperatury powietrza, większą częstotliwością występowania mgieł.

Zróżnicowana rzeźba terenu i udział powierzchni leśnych wpływa na zróżnicowanie topo- i mikroklimatu gminy, gdzie wyróżnia się:

- obszary wierzchowinowe o przewadze terenów posiadających dobre warunki nasłonecznienia i korzystne warunki opadowe (stoki o ekspozycji W, WS, WN), bardzo dobre warunki aerosanitarne, o małej częstotliwości występowania mgieł;

- obszary obniżeń dolinnych, terasy nadzalewowe i zalewowe dolin rzecznych, o słabej wentylacji, co sprzyja tworzeniu się mrozowisk i mgieł;

- obszary leśne o swoistych warunkach bioklimatycznych, cechujące się dużą zacisznością, dużym zaciemnieniem, łagodnym przebiegiem dobowych elementów meteorologicznych;

- obszary położone w sąsiedztwie kompleksów leśnych, cechujące się okresowym zaciemnieniem i dużą zacisznością, co sprzyja utrzymywaniu się wilgoci w glebie.

Wody podziemne

W granicach gminy wody podziemne występują w różnych skałach wodonośnych zależności od rzeźby terenu, na różnych głębokościach. Zasadniczy poziom wodonośny występuje w utworach górnej kredy; z uwagi na zmienność litologiczną profilu pionowego skał (powodujące niejednakowy stopień przepuszczalności) znajduje się w kilku poziomach leżących nad sobą. Kredowy poziom wodonośny stanowi fragment zasobnego w wodę głównego zbiornika wód podziemnych Niecka Lubelska – Chełm – Zamość nr 407, należącego do głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce (GZWP). Wody zbiornika przemieszczają się głównie szczelinami skalnymi, powstałymi w wyniku spękań wietrzeniowych, ułatwiających infiltrację wód. Z uwagi na powyższe oraz fakt zasilania zbiornika głównie przez spływ podziemny, posiada on niską odporność naturalną na zanieczyszczenia.

Głębokość występowania zwierciadła wody jest zróżnicowana i utrzymuje się w granicach 30 – 50 m. Na zboczach i obniżeniach dolinnych zwierciadło wody występuje na ogół w strefie głębokości od kilku do kilkunastu metrów. Powierzchnia zwierciadła wody układa się na ogół zgodnie z zasadniczymi rysami morfologii terenu. Miąższość wodonośnej serii kredowej wynosi od kilku do kilkunastu metrów. Głębokość serii wodonośnej, charakteryzującej się współczynnikiem filtracji k = 1x10-5 m/sek., wynosi 100 – 150 m; najczęściej ujmowaną a zarazem najwydatniejszą strefą jest przedział od 20 – 90 m. Wody kredowe są słabo zmineralizowane, typu węglowo – wapniowego, rzadziej typu węglowo – wapniowo – magnezowego. W naturalnym składzie chemicznym w wodach znajduje się po kilka mg/l chloru i siarczanów oraz śladowe ilości magnezu. Generalnie jakość wód podziemnych odpowiada pod względem fizyczno – chemicznym i bakteriologicznym wodom przeznaczonym na cele komunalne.

Wody czwartorzędowe

Wody czwartorzędowe związane są w obszarze gminy głównie z lessami i utworami pylastymi. Skały te, jako warstwa wodonośna, występują w całej środkowej części dorzecza Wolicy. Lustro wody w utworach plejstoceńskich jest w dużym stopniu odbiciem powierzchni utworów nieprzepuszczalnych (zwietrzałe powierzchnie kredowe, przekształcone w utwór ilasty), podścielających warstwy nasycone. Wody czwartorzędowe posiadają wyraźne powiązania z wodami kredowymi, a także łączność z wodami powierzchniowymi – zasilane są przez boczny dopływ z piętra kredowego oraz przez infiltrację opadów atmosferycznych. Wydajności jednostkowe poszczególnych ujęć wahają się od 0,5 do 20 m3/h/1 m, występują duże wahania stanu wód. Na obszarze gminy wyróżnia się następujące strefy zalegania wód kredowych:

- strefa zalegania wód w obszarach wierzchowinowych, gdzie głębokość do wody jest większa od 5,0 m ppt, w utworach nieprzepuszczalnych (lessach) są to wody pod napięciem. Ich ilości są niewielkie, można je wykorzystać przy pomocy studni kopanych.

- strefa zalegania występująca w obrębie tarasów nadzalewowych i w obrębie dolin rzecznych (Padół Zamojski), gdzie w przeważającej części zwierciadło układa się na głębokości do 5 m ppt. Warunki hydrogeologiczne są korzystne, możliwe jest ujmowanie przez studnie wiercone.

Jakość wód czwartorzędowych jest niższa od wód piętra kredowego, oprócz podwyższonej często zawartości żelaza i manganu oraz innych składników np. związków azotowych, często wykazują skażenia bakteryjne.

Wody powierzchniowe

Obszar gminy Stary Zamość znajduje się w granicach zlewni Wieprza, do którego uchodzą cieki wodne z terenu padołu Zamojskiego i Działów Grabowieckich. W obszarze Padołu Zamojskiego w obrębie gminy, mieści się dorzecze Łabuńki, prawdopodobnego dopływu Wieprza, która przez teren gminy nie przepływa. Zasilana jest jedynie z niewielkich cieków i rowów. Odwadniająca Działy Grabowieckie Wolica – drugi prawobrzeżny dopływ Wieprza, również przez teren gminy nie przepływa. Nie występują na omawianym obszarze zbiorniki wód stojących. W dorzeczu Wolicy (Majdan Sitaniecki) notowane są źródła, których wydajność jest niewielka.

W obszarze gminy przeważają gleby kompleksów pszennych – lessowe, zaliczane do gleb brunatnych oraz wytworzone z wapieni kredowych rędziny (w obszarze Działów Grabowieckich). W dolinach cieków wodnych (ciek farens) występują gleby torfowe i mułkowo – torfowe. Z lessów wytworzone zostały gleby brunatnoziemne o bardzo wyrównanym składzie chemicznym – ich głównym składnikiem jest SiO2, ze względu na domieszkę kwarcu. Gleby te mają zróżnicowaną miąższość (30 – 180 cm) i kwasowość od kwaśnej do lekko zasadowej.

Najbardziej rozpowszechnione są gleby brunatne wyługowane, o odczynie kwaśnym lub lekko kwaśnym odznaczające się poziomem orno – próchniczym (25 – 30 cm) oraz uregulowanymi stosunkami wodnymi. Gleby brunatne właściwe, występujące na mniejszych powierzchniach, odznaczają się poziomem orno – próchniczym 30 – 35 cm i nieco większą zawartością próchnicy. Gleby brunatnoziemne użytkowane rolniczo tworzą kompleksy: pszenny wadliwy, żytni bardzo dobry, pszenno – żytni i żytni. Leśne gleby brunatnoziemne są siedliskiem lasów liściastych i lasów mieszanych. Występują tu również rędziny, wykształcone ze skał kredowych (rejon Udrycz, Chomęcisk Małych). Są to gleby płytkie, posiadające wysoką zawartość rumoszu skalnego. Odznaczają się wysoką zawartością wody higroskopowej, jednak duży procent wody znajdującej się w glebie jest niedostępny dla roślin (średnio wynosi on ok. 15%). Rędziny mogą być okresowo za suche dla produkcji roślinnej w okresach niedoboru opadów, ponadto są glebami bardzo plastycznymi, co ma duży wpływ na optymalny moment orki. Gleby te są glebami typowo pszennymi, na których osiąga się jak największe plony. Użytkowane rolniczo tworzą kompleksy: pszenny bardzo dobry i pszenny dobry, rędziny płytkie zalicza się do kompleksu pszennego wadliwego, a o lżejszym składzie granulometrycznym do kompleksów: żytniego bardzo dobrego i żytniego dobrego. W dolinie cieku wodnego Farens, dolinkach bocznych oraz zagłębieniach terenu, występują gleby hydrogeniczne – torfowe, piaszczysto – pylaste i organiczno – mineralne. Większość z nich charakteryzuje się dość wysokim poziomem wód gruntowych; są przeważnie zagospodarowane jako trwałe użytki zielone.