Drukuj
Pierwsze pisemne informacje o Chomęciskach pochodzą z XIV wieku, kiedy to pradziadek kanclerza Jana Zamojskiego był Wójtem w Chomęciskach, Krasnem, Piaskach. Pierwsza Polska Szkoła Powszechna powstała w Chomęciskach w 1918 roku jako jednoklasówka o jednym nauczycielu funkcjonująca w jednej izbie wiejskiej chaty z czterema oddziałami. Organizatorką i pierwszą nauczycielką placówki była Pani Maria Głowacka - Kaczorowa.

Istniejący do dzisiaj budynek szkoły powstały ze środków gminy oddano do użytku w 1925 roku. W szkole działa biblioteka, dwór szkolny, kółko teatralne. W czasie II wojny światowej szkołę zajmują najpierw żołnierze Armii Czerwonej a potem Wojska niemieckie. Nauka prowadzona jest w izbach na wsi. Kierownik i nauczyciele zostają aresztowani. Po wojnie w roku 1945/46 w szkole uczy się 187 dzieci. Obecnie po szeregu zmian i reorganizacji w Chomęciskach Dużycch funkcjonuje 6 klasowa Szkoła Podstawowa z 52 uczniami.

Przy opracowaniu tekstu wykorzystano materiały Dyrektora Szkoły Podstawowej w Chomęciskach Dużych Pani Teresy Hybner.

Dzieje ziem Chomęcisk Dużych

Wieś położona na południowozachodnim skraju Gminy Stary Zamość, obrębie Padołu zamojskiego. Chomęciska istniały już przed 1402 rokiem, należały do rodziny Chomęckich. W 1432r. miejscowość ta należała do Niefieda Szarkalicza. Kilka lat później dziedzic wsi Deszczko rozgraniczał wieś do Sitańca. W tym samym roku Klemens z Chomęcisk toczył spór graniczny z sąsiadami. W 1492r. jeden z przedstawicieli rodu Krupskich-Depko z Krupego procesował się o odgraniczenie Chomęcisk od Sitańca. Wójtem był wtedy Florian Zamoyski. Dwa lata później wieś odkupił Wojciech Łabuński. W 1497 Florian Zamoyski kupił wujostwo w Chomęciskach, a w 1511 część wsi.
W 1518r. połowę wsi zakupił Feliks Zamoyski, po którym w 1545r. dziedziczyli: Stanisław, Florian i Mikołaj Zamoyscy. W 1564 roku wieś należała do łacińskiej parafii w Sitańcu i miała dwóch właścicieli: Chomęciski posiadał 5 łanów użytków, 5 zagrodników z ziemią i 1 bez ziem i, natomiast Florian Zamoyski 5 i 1 łana oraz 6 zagrodników z ziemią. W 1591 roku Jan Zamoyski kupił część Chomęciską od Mikołaja Chomęckiego, a w 1604 resztę wsi od Jakuba, Krzysztofa i Gabriela Chomęckich (łącznie zapłacił on Chomickim 2600zł). Inne części wsi posiadał także Florian Zamoyski, które odziedziczył później Jan Zamoyski. Zamoyscy w Chomęciskach przekazali część działek w dożywotnie użytkowanie swoim klientom i służbie. W 1637r.odźwierny Krzysiek posiadał półłanek roli z chałupą, Szwarc miał 2 półłanki i przy siedlisku 2 obszary roli i poddanych, Andrzej Cyrulik miał roli 2 obszary, 4 półłanki, poddanych i sad, Żeromski uprawiał 5 ćwierćłanków, Jan Kucharz miał 3 półłanki roli z budynkami, ogrodem i łąkami, 4 komorników i trzecią miarę w młynie złojeckim. W 1674r. na wieś posiadał młyn i staw. 1717r. wybudowano tu karczmę , która w roku 1740r. spłonęła wraz z młynem. Kolejną karczmę wybudowano 26 lat później, a następną przy trakcie w 1807. W 1767r. Chomęciska od ordynata dzierżawił Wicki, podkomorzy derbski. W 1778r. na skutek pożaru dwór wraz z zabudowaniami uległy zniszczeniu. Folwark odbudowano na przełomie XVIII i XIX wieku. Odbudowany dworek przetrwał prawdopodobnie do I wojny światowej. a w 1915r. na skutek działań wojennych spłonął. W jego miejsce wzniesiono dworek istniejący do dziś. W 1827r. istniały już trzy części wsi: Chomęciska Małe, Chomęciska Duże i Chomęciska Szlacheckie położone w parafii Stary Zamość. W sumie było tutaj 66 domów i 451 mieszkańców. W 1929r. właścicielem Chomęcisk Wielkich był hr. Maurycy Zamoyski, posiadał on 275 ha ziemi. Stał tutaj wiatrak J. Steczyńskiego. Część dóbr Maurycego Zamoyskiego przejął jego wierzyciel- Jan Podgórski. Posiadał on folwark w Chomęciskach o powierzchni 115 ha aż do 1945r. kiedy go rozparcelowano. Pozostałą część dóbr w 1936 r. przejął Skarb Państwa wraz z umową dzierżawną. Na jej podstawie dobra te dziedziczyli Karolina i Konrad Lipczyńscy. Na skutek wysiedlenia w grudniu 1942r. zginęło 5 mieszkańców z rąk Niemców. Od tej pory folwarkiem zarządzał Winter. Po wyzwoleniu w dworku zamieszkali pracownicy folwarku, natomiast grunty rozparcelowano, a część gospodarczą początkowo użytkowały Zakłady Mięsne w Zamościu, a od 1974r. SKR ze Starego Zamościa. W 1947r. Chomęciska Duże liczyły 1 226 ha ziemi i 731 mieszkańców.